-
1 кисәк
I сущ.1)а) кусо́к, обло́мок, оско́лок (кирпича, металла, камня, штукатурки и т. п.)б) кусо́к, кусо́чек, часть, ломо́ть (хлеба, мяса, пирога и т. п.)2) кусо́к, клок, клочо́к, лоску́т, обры́вок, отре́зок (бумаги, ткани, меха, кожи, верёвки, леса и т. п.)вак кисәкләргә ерткалау — разорва́ть на ме́лкие куски́ (кло́чья)
кисәк-кисәк кар ява — снег ва́лит хло́пьями
төтен кисәкләре — кло́чья ды́ма
3) па́чка, кусо́к, брусо́к (мыла, сыра, масла, золота)4) па́чкабиш кисәк чәй алу — купи́ть пять па́чек ча́ю
5) ком, комо́чек (снега, земли, теста и т. п.)6) отры́вок, часть, фрагме́нт, кусо́к; см. тж. өзек 2)романның аерым кисәкләре — отде́льные отры́вки рома́на
7) в разн. знач. частьдөнья кисәкләре — ча́сти све́та
кисәкләргә бүлү — дели́ть (разрыва́ть, разла́мывать) на ча́сти
вакланма кисәк — мат. дро́бная часть
8) части́ца, части́чкаталант кисәге — части́ца тала́нта
миңа да бәхет кисәге елмайды — и мне улыбну́лась части́чка сча́стья
9) членҗөмлә кисәкләре — чле́ны предложе́ния
10) употр. как приложение к некоторым сущ. со знач. пренебрежительности, презрительности или ирониийорт кисәге — доми́шко
11) в притяж. ф. со словами җан, бәгырь выражает значение ласкательностибәгырь кисәгем — серде́чко моё
II нареч.; разг.җан кисәгем — ду́шечка моя́
вдруг, неожи́данно; см. тж. кинәт 1)кисәк исенә төште — вдруг вспо́мнил
кисәк авырып китү — неожи́данно заболе́ть
кисәк кенә җил чыкты — вдруг подня́лся ве́тер
-
2 агач
1. сущ.1) де́рево (лиственное, хвойное, южное, плодовое) || древе́сныйвак агачлар — ме́лкие дере́вья (деревца́)
агач каерысы — древе́сная кора́
агач төрләре — поро́ды дере́вьев
клуб тирәли агач утырту — поса́дка дере́вьев вокру́г клу́ба
2) собир. (материал, сырьё) де́рево, древеси́на, лес || древе́сный (уголь, спирт); древеси́нныйагач чыгару — вывози́ть лес (древеси́ну)
эшкә яраклы агач — делова́я древеси́на; делово́й лес
агач агызу — сплавля́ть лес
комбинаттагы агач калдыклары — древе́сные (древеси́нные) отхо́ды на комбина́те
3) в сочет. лесо-; дерево-; древо-агач склады — лесоскла́д
агач сәүдәсе — лесоторго́вля; торго́вля ле́сом
агач хәзерләү участогы — уча́сток лесоразрабо́ток (лесозагото́вок); лесосе́чный уча́сток, лесосе́ка
агач хәзерләүче (хәзерләүдә эшләүче) — лесозаготови́тель; лесозагото́вщик
агач ташу юлы — лесово́зная доро́га
агач агызу сезоны — лесоспла́вный сезо́н
агач кисүдә эшләү — быть на лесору́бочных (лесору́бных) рабо́тах
агач кисә торган — древоре́жущий
агач эшкәртү — деревообрабо́тка
агач утырту — поса́дка дере́вьев
4) перен.; бран. болва́н, дуби́на, чурба́н2. прил.1) деревя́нный, из де́реваагач күпер — деревя́нный мост
агач көрәк — деревя́нная лопа́та
агач йорт — деревя́нный дом
агач табанлы чана — са́ни на деревя́нных поло́зьях
агач терәү — подпо́рка из де́рева; деревя́нная подпо́рка
2) бреве́нчатый; ру́бленый (сарай, барак)яңа гына салган агач мунча — свежеру́бленая ба́ня
3) тесо́вый, из тёса ( забор)4) щепно́й, из щепы́агач әйберләр — щепны́е изде́лия (това́ры)
5) ирон.; прост.а) деревя́нный, одеревене́лый, окостене́лый, тупо́й, (как), неживо́й (рот от холода, руки и пальцы от старческой дряблости или отсутствия движения)б) топо́рный (о чьём-л. языке); аляпова́тыйагач тел белән язган мәкалә — статья́, напи́санная топо́рным языко́м
в) бран. горе-; -дубина, -чурбан, -пень; -болван, -тупицаагач каравылчы — сто́рож-болва́н; го́ре-сто́рож; не сто́рож, а болва́н
агач хисапчы — го́ре-счетово́д; счетово́д-тупи́ца
•- агач ат
- агач аяк
- агач бакасы
- агач бакчасы
- агач гөл
- агач гөмбәсе
- агач җилеме
- агач кадак
- агач кистерүче
- агач кисүче
- агач корты
- агач куышы
- агач күбәләге
- агач мае
- агач материалы
- агач өйле
- бүрәнә өйле
- агач сирәк үскән җир
- агач суын алу
- агач тараканы
- агач тарттыру
- агач ташучы баржа
- агач ташучы машина
- агач төбе
- агач тыгылу
- агач утырту
- агач үзәге
- агач череге
- агач чиләк
- агач чүкеч
- агач эшкәртүче
- агачка әйләнү
- агачка әверелү••агач атка атландыру — оста́вить с но́сом; обвести́ вокру́г па́льца, надува́ть/наду́ть
агач атка атлану (атланып калу) — оста́ться с но́сом; сесть в лу́жу прост.
агач башыннан йөрми, кеше башыннан йөри — не по ле́су хо́дит, а по лю́дям (о беде, болезни, смерти, горе, несчастье, стихийных бедствиях, жизненных невзгодах и т. п.) (букв. не по верши́нам дере́вьев, а по голова́м люде́й хо́дит)
агач җан — см. агач йөрәк
агач җанлы — см. агач йөрәкле
агач мылтык — ирон. пустоме́ля, болту́н, пустозво́н, пустосло́в
агачны яшьтән (яшьли, яшь чагында бөгү) — гнуть де́рево, пока́ мо́лодо (т.е. воспитывать с малых лет)
агач авызланып — гру́бо, ре́зко, по-ха́мски
- агач башында үсмиагачтан сандугач кына ясамый — ма́стер на все ру́ки; всё уме́ет; всё де́лает
- агач йөрәк
- агач йөрәкле
- агачын күреп урманын күрмәү
- агачын күреп тә урманын күрмәү -
3 төп
1. сущ.1)а) в разн. знач. днокүл төбе — дно о́зера
чокыр төбендә — на дне я́мы
б) дно, до́нце, до́нышко (сосудов, вместилищ)в) перен. оста́ток на дне сосу́датабак төбе — оста́тки на дне блю́да
2) низ, подо́шватау төбе — низ, подо́шва горы́
3)а) основа́ние; осно́ваколонна төбе — основа́ние коло́нны
б) о предметах, служащих основанием чего-л.тәрәзә төбе — подоко́нник, основа́ние окна́
в) ме́сто у основа́ния; ме́сто вокру́г, о́коло чего́г) след основа́ния; оста́ток (чего-л.) на ме́сте хране́ниякибән төбе — то, что оста́лось от сто́га; одо́нье
4) ко́мель ( дерева)төптән кисү — ре́зать (пили́ть, спили́ть) с ко́мля
5) ко́рень, куст, ку́стик ( как счетное слово)бер төп карлыган — (один) куст сморо́дины
6) см. төпкәурмандагы төпләр - тәндәге төкләр — (погов.) пни в лесу́ - что волоси́нки на те́ле
7) ни́жняя часть (чего-л.)төбеннән күтәрү — поднима́ть, держа́ сни́зу
8) перен.а) результа́т (процесса, состояния)сабыр төбе - сары алтын — (посл.) результа́т терпе́ния - чи́стое зо́лото
б) соль, смыслбу сүзеңнең төбе юк — э́ти слова́ твои́ бессмы́сленны
9) перен.; прост. исто́к, исто́ки, ко́рень (рода, племени); пре́дкибезнең төп монда күптәннән яши — на́ши пре́дки в э́тих места́х живу́т и́здавна
10) перен.а) суть; осно́вамәсьәләнең төбе — суть вопро́са
б) усто́ипатшалыкның төбен җимерү — сокруша́ть усто́и ца́рства
11) перен. причи́наачлыкның төбе социаль факторларда — причи́на го́лода в социа́льных фа́кторах
12) перен. глубина́, не́дра (души, памяти)күңел төбендә — в глубине́ (в не́драх) души́
13) в знач. нареч. төптә, төбендәа) в су́щности, по су́ти, в свое́й осно́веб) со́бственно говоря́төптә бу синең фикер — в су́щности э́то твоя́ мысль (принадлежи́т тебе́)
14) в знач. нареч. төптән, төбеннәна) коренны́м о́бразом, основа́тельнотөбеннән җимерү — основа́тельно разруша́ть/разру́шить
б) соверше́нно; в осно́ве, в ко́рнетөптән (төбеннән) ялгыш — соверше́нно (в ко́рне) неве́рно
15) в знач. послелога төбендәа) (под чем-л., у чего-л.)агач төбендә — под де́ревом
ишек төбендә — у двере́й
борын төбендә — под но́сом
б) о́коло, вблизи́, близ2. прил.Мәскәү төбендә — под Москво́й
1) ко́млевыйбүрәнәнең төп ягы — ко́млевый коне́ц бревна́
2) в разн. знач. основно́йтөп закон — основно́й зако́н
төп бурыч — основна́я зада́ча
3) коренно́й, гла́вныйтөп интереслар — коренны́е интере́сы
төп герой — гла́вный геро́й
4) коренно́й, ме́стныйтөп милләт — коренна́я на́ция
5) оригина́льный; пе́рвыйтөп нөсхә — пе́рвый экземпля́р
6) этногр. родно́й, со́бственный ( о родне)төп кода — родно́й оте́ц неве́сты и́ли жениха́
төп кодагый — родна́я мать неве́сты ( в устах родни жениха) и́ли жениха́ ( в устах родни невесты)
7) диал. соверше́нный, то́чно кактөп әтисе — соверше́нный оте́ц, то́чно как оте́ц; весь в отца́
•- төбенә хәтле
- төбенә чаклы
- төп башы
- төп көтү
- төп өер
- төп күч
- төп кушу
- төп йорт
- төп өй
- төп өйгеч
- төп өю
- төп умарта
- төп юнәлеш
- төпкә җигү
- төптән кисү••төп асылда — в действи́тельности; в су́щности
төп кебек — корена́стый и здоро́вый; мо́щный
- төп төбенә тәмәке салутөптән юан (базык) — корена́стый
- төбенә төшү
- төп башына утырту
- төпкә утырту
- төп төбендә
- төпкә җибәрү
- төпкә җигелү
- төпкә җигелеп тарту -
4 ия
сущ.1) хозя́ин; владе́лец, облада́тель (дачи, имущества, счастливого билета и т. п.)кубок иясе — облада́тель ку́бка
иясенә карап күлмәк кисәләр — (посл.) руба́шку кроя́т по её владе́льцу
иясенә күрә биясе — (погов.) како́в поп, тако́в и прихо́д (букв. како́в хозя́ин, такова́ и кобы́ла)
2) а́втор (книги, проекта, произведения искусства)3) разг. бог, госпо́дь4) грам. подлежа́щее; субъе́кт5) дух-покрови́тель (по народному поверью, невидимое существо, якобы живущее в лесу, в доме или в хлеву)йорт (өй) иясе — дух до́ма, домово́й
урман иясе — лесови́к, ле́ший
су иясе — водяно́й
•- ия булу- иясенә җиткәнче дип -
5 квартал
сущ.; в разн. знач.кварта́л || кварта́льныйелның өченче кварталы — тре́тий кварта́л го́да
яңа йорт бөтен кварталга сузылган — но́вый дом растяну́лся на це́лый кварта́л
унынчы кварталдагы урманны кисү — руби́ть лес в деся́том кварта́ле
квартал планы — кварта́льный план
-
6 оч
I 1. сущ.1) коне́ц, ко́нчикборын очы — ко́нчик но́са
бармак очлары белән капшау — ощу́пывать ко́нчиками па́льцев
тел очында — на ко́нчике языка́
бүрәнәнең юан очы — то́лстый коне́ц бревна́; ко́мель бревна́
2) шпильманара очы — шпиль ба́шни (минаре́та)
3) верши́на, верху́шка, ма́ковка, маку́шка ( дерева) || верху́шечныйманараның оч өлеше — верху́шечная часть минаре́та
оч бөресе — верху́шечная по́чка
очтан үсү — верху́шечный рост
4) остриё, ко́нчик, носо́к; заострённый коне́ц чего-л.энә очы белән — остриём иго́лки
чалгы очы — носо́к косы́
урак очы — ко́нчик се́рпа
5) см. очлыкчаңгы таякларының тимер очы — желе́зные наконе́чники лы́жных па́лок
сөңге очы — наконе́чник пи́ки
6) край, оконе́чность, окра́ина; коне́ц ( села)шәһәрнең югары очы — ве́рхняя окра́ина го́рода
авыл очында — на краю́ села́
түбән очка юнәлү — напра́виться на ни́жний коне́ц ( деревни)
аргы очтан икенче йорт — второ́й дом с да́льнего кра́я
авылның бер очыннан икенче очына чабу — бежа́ть из одного́ конца́ дере́вни в друго́й коне́ц
7) носо́китек очлары — носки́ сапо́г
аяк очларында йөрү — ходи́ть на носка́х ( на цыпочках)
8) голо́вкакискеч очы — голо́вка резца́
9) перен. нача́ло, осно́вамилли культурабызның очы — нача́ло (осно́ва) на́шей национа́льной культу́ры
10) перен. коне́ц, преде́л (какого-л. дела)2. прил.эшнең очы күренми әле — пока́ не ви́дно конца́ рабо́ты
концево́й- очка жигә торганоч тамырлар — концевы́е сосу́ды
- очка җигү
- очтан очка
- очы бетү
- очын бетерү
- очын кисү••очны очка ялгау — своди́ть концы́ с конца́ми
очны өзү — испо́ртить взаимоотноше́ния; порыва́ть/порва́ть, связь (с кем-л.)
очы очка бәйләнмәү (ялганмау) — концы́ с конца́ми не вя́жутся (не схо́дятся)
очы (килеп) чыгу — проясни́ться; станови́ться/стать изве́стным
очын табарлык булмасын — чтоб бы́ло ши́то-кры́то; чтоб концы́ в во́ду
очын (суга) яшерү — пря́тать концы́ в во́ду; хорони́ть концы́
очына алып барып чыгу — довести́ до конца́
- очына чыгарлык түгелочына чыга алмаслык хәл — заколдо́ванный круг
- очына чыгу II сущ.кусо́к, тюк, шту́ка ( о рулоне ткани)ике оч комач — два тю́ка кумача́
бер очтан тегелгән күлмәкләр — платья́, сши́тые из одного́ куска́ ( ткани)
-
7 сүтелү
страд.-возвр. от сүтү1) поро́ться, распа́рываться/распоро́ться; быть распо́ротымҗөе сүтелә — шов его́ распа́рывается
сүтелгән итек — распо́ротый ( по шву) сапо́г
2) разбира́ться/разобра́ться, быть разбира́емым и́ли разо́браннымбу йорт сүтелә — э́тот дом разбира́ется
сүтелгән мотор кисәкләре — ча́сти разо́бранного мото́ра
3) распуска́ться/распусти́ться, быть распу́щенным, раска́танным; расплета́ться/расплести́сь, быть расплетённымсүтелгән толым — распу́щенная (расплетённая) коса́
4) расстра́иваться/расстро́иться, быть растро́енным (о планах, делах)
См. также в других словарях:
ханә — иск. 1. Өй, йорт, бина 2. Кайбер кушма сүзләрдә йорт , бина мәгънәсен белдерә торган икенче кисәк; мәс. китапханә, шифаханә, ашханә … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
аркылы — I. 1. рәв. Нәр. б. иңе, киңлеге буенча; буйны иңгә кисеп үтә торган юнәлештә 2. с. Буйны иңгә кисеп үтә торган юнәлештә беркетелгән, куелган, эшләнгән. и. Иң, киңлек аркылысы буена тиң. АРКЫЛЫ БАЛТА – Балта эшендә ырмау ясау өчен кулл. тор. корал … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
йөзче — тар. иск. Йөз сугышчыдан торган төркем башлыгы. II. ЙӨЗ – Кеше башының алгы өлеше, бит. Чырай 2. Ал, ал як йөзе белән көньякка караган йорт. Кеше йөзенә, халык йөзенә кебек тезмәләрдә каршысына, алдына мәгънәсендә 3. Нәр. б. өске ягы, өсте ипи… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кайчы — 1. Баш һәм имән бармак өчен балдак сыман тоткалы кара каршы ике пычактан торган, уртадан тоташтырылган кисү коралы 2. Түбәнең югарыгы очлары почмак ясап беркетелгән, түбәнге очлары бина, йорт һ. б. стенасына утыртып куелган ике агачтан торган… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
төгәл — (ТӨГӘЛЛЕК) – с. 1. Чынбарлыкка тулысынча туры килгән; дөрес, анык. Бик дөрес күрсәтә торган т. прибор 2. Гомуми түгел, якынча түгел, ә конкрет, тулы, анык т. инструкция 3. Эшне үз вакытында яки җиренә җиткереп, җентекләп үтәүчән. рәв. Нәкъ… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
үтә — рәв. 1. Нәр. б. бөтен калынлыгы аша үтеп үтә күренү, үтәли күренү, үтә чыгу, үтә кисү, үтәли тишү 2. Бик, артык, чиктән ашып үтә таныш һәм якын йорт иде бу … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чу — иск. Кайбер аяк киемнәре (мәс. итек) эченнән аякка урау өчен тукыма кисәге аяк чуы. II. ЧОЛГАУ – ф. 1. Берәр нәрсә (чүпрәк, тукыма һ. б. белән урау, чорнау, төрү 2. Берәр кеше яки нәрсә тирәсенә килеп туплану, аны әйләндереп алу 3. Берәр нәрсә… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
шабашник — (ШАБАШЧЫЛЫК) – 1. Йорт салу яки каралты кура төзү, мич чыгару, хуҗалык әйберләре төзәтү, урман кисү һәм ташу һ. б. ш. эшләрне аерым кешеләргә яки оешмаларга эшләп йөрүче, шабашка белән шөгыльләнүче кеше 2. Акча, табыш өчен генә эшләүче, җиңел… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
шабашчы — (ШАБАШЧЫЛЫК) – 1. Йорт салу яки каралты кура төзү, мич чыгару, хуҗалык әйберләре төзәтү, урман кисү һәм ташу һ. б. ш. эшләрне аерым кешеләргә яки оешмаларга эшләп йөрүче, шабашка белән шөгыльләнүче кеше 2. Акча, табыш өчен генә эшләүче, җиңел… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
